In 1997 kiezen Tom (17) en Bjorn (18) ervoor om allebei een einde aan hun leven te maken. Bjorn sterft, Tom overleeft de poging. Podcastmaker en storyteller Eva Moeraert ging twintig jaar na de feiten met het verhaal aan de slag. In samenwerking met VPRO maakte ze de vijfdelige podcast ‘Waarom’. Het project kreeg een nominatie voor de Prix Europa. Eva onderstreept tot op vandaag de helende impact van haar project. “Door alles te reconstrueren, is er ruimte voor verwerking gekomen.”, zegt ze aan ONTroerd.
Tekst: Benedikte Van Eeghem
Foto’s © Vincent Peetermans
“De podcast ‘Waarom’ was een persoonlijke zoektocht naar feiten die mijn vrienden en ik nooit echt gesnapt hebben. Bjorn was mijn liefje. In 1997 was ik 17, hij was 18. We zaten samen in de scouts. Na zijn dood is er in de jeugdbeweging wel wat gepraat over wat er was gebeurd, maar daarna viel het stil. We stonden op een kruispunt in ons leven, gingen studeren, zaten plots niet meer samen op school. Ik stond los van de zelfdoding van Bjorn zeer blij in het leven en heb dat leven verder geleid. Pas twintig jaar later kwam er ruimte en tijd om dieper in te gaan op de feiten. Zo zijn de eerste zaadjes voor die podcast geplant.
Het was geen makkelijke opgave. De grootste drempel was terug contact opnemen met Bjorns ouders, die had ik twintig jaar niet meer gezien. Eerst moest ik mezelf weer introduceren en vragen of ze het oké vonden dat ik met dit verhaal aan de slag ging. Ze bleken bovenal ontroerd dat Bjorn niet vergeten was, dat we tot op vandaag nog steeds aan hem denken.”
We zijn samen de zoektocht aangegaan
“Ik ging er vanuit dat Bjorns ouders alles zouden weten over Tom, die bij de zelfdoding van Bjorn betrokken was. Maar niets bleek minder waar. Ze kenden die jongen niet eens. We zijn dus samen de zoektocht naar het onbekende aangegaan. Ik heb met tal van mensen gepraat, heb het politiedossier terug ingekeken. Twee jaar lang zaten we om de zoveel tijd samen aan de keukentafel om de puzzelstukken bijeen te leggen. In het begin was ik de onderzoeker en vroeg ik de ouders toestemming om stappen te kunnen zetten, maar gaandeweg gaven we het verhaal samen vorm. Tot op vandaag heb ik een heel goeie band met die mensen.
Uit mijn zoektocht heb ik geleerd dat Bjorn een dubbelleven leidde waar ik niets van afwist. Ik heb ook gepraat met de moeder van Tom, hij was immers kroongetuige. Ik sprak andere vrienden, las Bjorns afscheidsbrief voor het eerst en heb het hotel bezocht waar de feiten zich hebben afgespeeld. Het was keihard maar louterend, nu ik erop terugkijk. Daarnaast heb ik heel wat experten en de werkgroep ‘Verder’ gecontacteerd.
Zij verduidelijkten keer op keer hoe belangrijk zo’n reconstructie kan zijn bij de verwerking van zelfdoding. Ook dat signaal wou ik met de podcast geven. Door de zoektocht en het praten is er ruimte voor verwerking gekomen. Laat dat de boodschap voor iedereen zijn die met zelfdoding geconfronteerd wordt: praat erover.
Ik besef nu meer dan ooit dat zelfdoding nooit het gevolg van één probleem is. Het gaat om een volledig raderwerk van kleine deeltjes, in het hoofd van een mens. Ik krijg soms nog de vraag of ik weet ‘waarom Bjorn het heeft gedaan’? Heel eerlijk: ik kan er wel de vinger op leggen, maar helemaal zal ik het nooit weten. Ik kan het gewoon plaatsen en concluderen hoe vreselijk jammer het is dat dit is gebeurd.”
Praten met de buren
“Het blijft nog altijd frappant dat we als jongeren twintig jaar lang niet over de zaak hebben gepraat, terwijl we Bjorn allemaal meenamen in ons leven. Het was voor de ouders goed om horen dat dat zo is. De mama vertelde me dat ze geregeld naar het kerkhof gaat en soms denkt: komt hier nog wel iemand voor mijn zoon? Maar ik kom er gewoon elk jaar, ook al laat ik geen bloemetje na. Het feit dat het gebeurt, kleine berichtjes nu en dan: daar trekken die ouders zich aan op. Zelfs de buren hebben sinds de podcast de brug geslagen en zijn met hen beginnen praten over de dood van Bjorn. Bjorns moeder is heel openhartig, zijn papa was eerder gereserveerd. Door samen in het verleden te duiken, cassettes te herbeluisteren, brieven te lezen voor de podcast… is ook hij open gebloeid.
We hebben met ‘Waarom’ onverwerkt verdriet een gezicht gegeven en dat heeft echt iets in gang gezet. Er kwamen zelf mailtjes van mensen die aangaven dat ze zelf nog met iets zaten, en dat ze er door ons project opnieuw over zijn beginnen praten. ‘Waarom’ heeft een impact gehad en een steen verlegd in de rivier. Daar ben ik blij om.”
Eva Moeraert (°1980) studeerde audiovisuele kunsten en radio aan het RITCS. Ze werkte Ketnet, Radio 1, Klara en Radio 2 en maakt podcasts voor onder andere VPRO, VRT en Het Nieuwsblad. Voor de podcast ‘De Buffalo Bitches, 20 jaar later’ sleepte ze in 2022 de prestigieuze Prix Europa in de wacht.
Meer info: evamoeraert.be